|
ĐI XEM MẮT VINCENT VAN GOGH
Cách đây mấy năm, tôi
được một người bạn xếp đặt để đi thăm bức tranh mắc tiền nhất
thế giới, trị giá 53 triệu tiền Mỹ, đã được nhà tỷ phú Paul Getty
mua về để tại trung tâm Paul Getty (Paul Getty Center) ở Los Angeles,
California. Đó là bức Irises (Hoa Cầu Vồng) của họa sĩ Vincent
van Gogh gốc người Hòa Lan.
Điều
buồn cười là người bạn này ở không xa trung tâm Paul Getty bao
nhiêu, thế mà chẳng hề nghe nói tới, cho đến khi người mãi ở xa
đến hỏi thì mới bắt đầu đi dò tìm. Mà đi thăm bức tranh này cũng
thật công phu vất vả. Phải gọi điện thoại giữ chỗ trước. Rồi phải
đậu xe ở xa thật xa để lên xe của trung tâm chở tới trạm xe điện
dưới chân đồi ở phía tây Los Angeles. Từ đây, xe điện mới chuyển
du khách lên đỉnh đồi, trườn mình chạy quanh co tạo cảm giác đi
vào một thế giới khác như tâm tình của Từ Thức ngày xưa được dẫn
vào động Thiên Thai.
Bước
chân vào trung tâm Paul Getty, chúng tôi hỏi ngay "bức
tranh Irises hiện đang ở đâu?" Đi vòng vòng mãi mới
thấy đây rồi, bức tranh treo giữa phòng triển lãm hội họa của
những họa sĩ nổi tiếng như Monet, Renoir, Degas... Cảm tưởng đầu
tiên cũng giống như ba nhà đạo sĩ trong câu truyện đi tìm Chúa
Hài Nhi là chỉ thấy một đứa bé mới sinh bọc trong khăn vải thô
để trong máng chuồng chiên: Vậy mà đứa bé này là Đấng Cứu Thế
sao? Vậy mà bức tranh này trị giá 53 triệu à?
Người
ta tấp nập ngó tới ngó lui, ngồi xuống đứng lên, nét mặt ra chiều
đăm chiêu thưởng ngoạn, nhưng trong bụng thì vẫn chưa nắm bắt
được bao nhiêu! Mình đã từng xem những bức tranh nổi tiếng của
Vincent van Gogh, như bức Đêm Sao (Starry Night) trong Bảo Tàng
Viện Nghệ Thuật Tân Thời (MOMA) ở phố New York, như bức bác sĩ
Gachet, Hoa Hướng Dương tại Bảo Tàng Viện Orsay ở Paris. Mình
cũng đi tìm vết chân của nhà hội họa kỳ lạ này từ "Ga Lyon
đèn vàng" lấy xe lửa TGV tốc hành đi Arles rồi St Rémy miền
nam nước Pháp, nơi Vincent van Gogh đã vẽ những bức tranh nổi
tiếng nhất thế giới vào năm 1888-1889. Rồi lộn lại Paris tìm lên
Auvers-sur-Oise phía bắc nơi ông ta sống những ngày cuối đời bên
cạnh cánh đồng lúa vàng. Đây, ngôi mộ của họa sĩ Vincent van Gogh
với biết bao bó hướng dương do du khách vẫn tới thăm mang theo
để tỏ lòng ái mộ nhà nghệ sĩ tài danh nhưng mệnh yểu. Ông sống
nghèo nàn, cả đời chỉ bán được một bức tranh mấy chục Mỹ kim,
nên phải cậy dựa vào người em giúp đỡ. Vậy mà bây giờ, sau hơn
một trăm năm, người ta đưa những bức tranh của ông ra bán, bức
nào cũng cả mấy chục triệu Mỹ Kim. Điều gì lạ vậy?!
DẤU
CHỈ TỪ NHỮNG NGƯỜI ĂN KHOAI
Paul
Getty cũng như người mua bức tranh Hoa Hướng Dương 42 triệu Mỹ
kim không khoe của phách lối đâu. Cả đời bon chen bòn tiền làm
tỷ phú rồi cuối cùng Paul Getty cũng nhận ra rằng một bông hoa
trong vườn nhà mình cũng đáng giá 53 triệu. Đó là cái nhìn và
cái thấy của Vincent van Gogh. Thế ra xem tranh lại chẳng phải
là xem tranh mà là đi xem mắt. Bức tranh Irises giá trị vì biểu
hiện được hướng nhìn đó, làm cho mọi vật hiện lên nét đẹp tự thân,
thành một bài ca vũ trụ như của thánh Phan Sinh với anh mặt trời,
em mặt trăng.
Ông
ta theo hướng nhìn của một họa sĩ khác cũng người Hòa Lan là Rembrandt.
Đang khi thời đó người ta chỉ biết đề cao những nét giầu sang
nơi hàng quan quyền, chỉ vẽ hình những vị hoàng đế, hoàng hậu
hay công chúa, thì Rembrandt vẽ một bức tranh gây trào lưu cách
mạng: một tảng thịt bò treo lủng lẳng. Tại sao chỉ có nhà vua
mới đáng quí trọng? Một đứa bé nhà quê, một đùi thịt cũng đẹp
cũng quí vậy. Cái gì được tạo dựng cũng cao đẹp, cũng quí báu.
Ông vẽ những bức chân dung với một lối chơi ánh sáng mới: ánh
sáng từ bên trong tâm hồn, từ nét đẹp nội tâm hơn cái ánh sáng
bên ngòai. Vì thế những ai học về nghệ thuật chụp hình ngày nay
đều phải qua một bài về vẽ bằng ánh sáng, gọi là ánh sáng Rembrandt.
Vincent
van Gogh lớn lên với ý định làm thầy giảng đạo. Ông đã được phái
đi thực tập làm tuyên úy cho đám phu hầm mỏ nghèo khổ thấp cổ
bé miệng tại vùng Borinage bên Bỉ. Ở đây ông chứng kiến những
cảnh cùng khổ nên bắt đầu vẽ những bức đầu tiên về những người
lao động vất vả đen đủi chân tay nhưng đẹp đẽ tâm hồn. Ông đề
cao những gì mà người đương thời hay ngay cả tôn giáo của ông
vẫn coi thường. Tin Vui ông loan báo là tin vui đích thực cho
người nghèo khổ, nhưng dễ gây xáo trộn đẳng cấp, chính vì thế
mà ông bị sa thải không được phép giảng đạo nữa.
Thế
là Vincent van Gogh đi tìm phương cách khác: diễn đạt cái nhìn
và cái thấy bằng nét vẽ. Ông học vẽ và bắt đầu vẽ với một cái
nhìn quá khác nên tranh của ông chẳng ai thèm ngó và mua. Có một
câu truyện vui là một hôm ông bị lên cơn bệnh bất thường phải
vào nhà thương ở Arles vào tháng12 năm 1888 và được bác sĩ Félix
Rey tận tâm chữa trị. Sau khi xuất viện, ông đã vẽ bức tranh chân
dung bác sĩ Rey để cảm ơn ông. Bác sĩ Rey thấy bức tranh có vẻ
buồn cười thì không biết treo đâu, bèn đưa về chắn chuồng gà cho
mẹ. Vậy mà bây giờ bức tranh chắn chuồng gà này cũng được moi
ra bán với giá kỷ lục.
Bức
tranh Những Người Ăn Khoai đã ghi mốc cho việc chuyển đạt Tin
Vui của Đạo bằng hội họa. Ông vẽ một gia đình nông dân nghèo nàn
mộc mạc đang ngồi ăn bữa tối quanh cái bàn ọp ẹp với ngọn đèn
leo lét. Khuôn mặt của những người này có vẻ thô kệch với những
bàn tay xương xẩu sứt sẹo. Nhưng ông diễn được nét đẹp lật ngược:
họ vẫn đẹp, với cái đẹp thực. Củ khoai do chính tay họ trồng và
đào lên với mồ hôi, với da cằn lại. Nhưng đẹp thực, đẹp quá. Cái
đẹp không giả tạo ước định như nhiều cái đẹp đương thời.
TIN
VUI GỬI NGƯỜI BỊ VÍT TRONG HẦM
Không
được làm thầy giảng đạo bằng môi miệng, Vincent van Gogh vẫn tiếp
tục bằng nét vẽ. Ông đã chuyển đạt Tin Vui của Đạo cho những người
làm hầm mỏ thấp cổ bé miệng, cho những người lao động lam lũ,
cho những người bị vít nhãn quan trong hầm tối, để thấy được vẻ
đẹp và hạnh phúc giản đơn chân thực. Chính vì thế mà tranh của
ông bây giờ được mua với giá thật cao. Đúng là dấu chỉ của thời
đại, khi người ta bắt đầu tìm về những gì quí trọng mà Chúa Trời
Đất đã trao ban sẵn sàng: một nụ cười, một bông hoa, một cử chỉ
yêu thương, bác ái... tất cả đều quí hơn bất cứ chiếc nhẫn kim
cương nào, đâu có phải bon chen chèn cựa vất vả biến xã hội thành
phức tạp một cách ghệ rợn như hiện tại.
Henri
Nouwen, một nhà tu đức nổi tiếng gốc người Hòa Lan dạy đề tài
“Việc truyền đạo của van Gogh”
tại đại học Yale, đã chứng nghiệm được sức cảm hóa lòng người
của những bức tranh van Gogh. Henri Nouwen đã nói rõ trong lời
đề tựa cho cuốn “van Gogh and God”
của Cliff Edwards (Loyola University Press):
“Tôi
chắc chắn rằng những lớp dạy về van Gogh này đã ảnh hưởng sâu
đậm trên các sinh viên hơn bất cứ khóa nào tôi đã dạy. Tôi đã
dùng nhiều sách tu đức hiện đại như của Thomas Merton, nhưng tôi
chưa từng thấy những sinh viên bị hút hồn về cả đầu óc và con
tim, như trong khóa này khi nhìn kỹ những bức tranh của van Gogh.
Tôi còn nhớ, chúng tôi đã để cả mấy giờ cùng với nhau trong thinh
lặng, chỉ để nhìn ngắm những bức dương bản của tác phẩm Van Gogh.
Tôi không phải cố gắng giải nghĩa hay phân tích gì cả. Tôi chỉ
muốn các sinh viên hãy cảm nghiệm trực tiếp những hút hồn và những
quằn quại của họa sĩ này đang cố đi tìm ý nghĩa cuộc sống... Thiên
Chúa của Van Gogh rất thật, rất trực diện, sờ thấy được nơi thiên
nhiên và con người, rất từ bi thương cảm, vì đã từng rất yếu đuối
bị thương tích tư bề. Chính vị Chúa này mà tất cả chúng ta muốn
đến gần.”
PHÚT
TỊNH TÂM
Đúng
thế. Chính vị Chúa này đã cho phép mỗi người chúng ta được gọi
ngài là Bố, là Ba. Tiếng gọi "bố ơi" nghe đậm tình làm
sao! Nhận ra Bố mình giầu có đầy quyền năng luôn có mặt yêu thương
săn sóc bên cạnh mình, là một khám phá mới nhất, vẫn gọi là khám
phá của con mắt niềm tin, bật sáng từ hầm tối tù mù. Chính vì
thế mà mở đầu cho mọi lời cầu nguyện, Chúa Giêsu nhấn mạnh đến
Kinh Lạy Cha, là bày tỏ được thái độ căn bản tình nghĩa Cha-Con,
tin tưởng tuyệt đối vào tình Chúa: "Cứ
xin thì các con sẽ được; cứ tìm thì các con sẽ thấy; cứ gõ cửa
thì sẽ mở cho các con vào. Vì bất luận ai xin, cũng sẽ được; ai
tìm cũng sẽ thấy; ai gõ thì cửa sẽ mở cho mà vào. Trong các con,
có người cha nào nỡ cho con mình hòn đá khi con xin bánh? Hay
đưa cho nó con rắn khi nó xin con cá? HƠoặc đưa cho nó con bọ
cạp khi nó xin quả trứng? Nếu các ngươi, những kẻ bất thiện là
thế, mà còn biết cấp cho con cái mình những quà tốt, phương chi
Cha trên Trời lại sẽ không ban Thánh Linh cho những ai kêu cầu
ngài hay sao?" (Luca 11:9-13)
Mọi
sự đã được Chúa Trời Đất là Bố mình trao ban, bỗng trở thành quí
báu, từ cái bút đang cầm, căn phòng đang ở, cái ghế đang ngồi,
hơi thở đang lãnh nhận mỗi phút giây... và niềm sung mãn của người
được làm con của Chúa, được sinh ra trên trái đất này. "Chính
trong Ngài mà chúng ta được sống, cử động và tồn hữu." (TĐCV
17:28).
Chính
cái nhìn và cái thấy như vậy đã khiến cho những bức tranh của
họa sĩ Vincent Van Gogh mắc tiền làphải. Và mỗi người bỗng dưng
nhận ra mình thật giầu có, thành triệu phú, tỷ phú, thành hoàng
tử hay công chúa của vua hoàn vũ.
Với
nhãn quan này, con bắt đầu thực tập bằng lời cảm ơn cho mỗi hơi
thở được trao ban để con được sống.
Lm.
Dũng Lạc Trần Cao Tường
|
|