ĐẠI KẾT VÀ ĐỨC MA-RI-A

Giữ một vị trí sát kề trung tâm mầu nhiệm cứu độ do tương quan làm Mẹ Ngôi Lời Nhập Thể nên Đức Ma-ri-a cũng có một quan hệ mật thiết với mầu nhiệm Giáo Hội và sự hiệp nhất của Giáo Hội. Tuy nhiên, những cung cách trình bày về lòng tôn sùng và giáo lý về mối tương quan giữa Giáo Hội với Đức Ma-ri-a đã là một nguyên nhân quan trọng gây nên những mâu thuẫn chia rẽ và tiếp tục chia rẽ các ki-tô hữu. Đôi khi vai trò ấy xem ra có vẻ tiêu cực, trở thành tác nhân gây đối kháng. Nhưng trên căn bản thì vai trò của Đức Ma-ri-a vốn phục vụ một mục tiêu tích cực, soi dẫn con đường đưa các ki-tô hữu không ngừng tiến đến hiệp nhất trong Chúa Giê-su Ki-tô.

1. “Đức Ma-ri-a, Mẹ Thiên Chúa’’ tại Công Đồng Ê-phê-sô

Một trong những cuộc tranh cãi gay gắt đầu tiên đưa đến việc chia rẽ Ki-tô giáo từ thế kỷ V có liên quan đến giáo lý Ki-tô học về bản tính và ngôi vị của Chúa Ki-tô. Các tín hữu An-ti-ô-ki-a nhấn mạnh đến sự khác biệt giữa Nhân Tính và Thần Tính Chúa Ki-tô. Giám mục Nét-tô-ri-ô đã đi quá xa đến nỗi xác quyết có sự tách biệt hoàn toàn giữa hai “bản tính” nơi Chúa Ki-tô, phủ nhận hoàn toàn mối hiệp nhất thực tế giữa hai bản tính ấy. Ngược lại, các tín hữu A-lê-xan-ri-a lại nhấn mạnh đến sự kiện không có một mực chuẩn (measure) chung giữa Nhân Tính và Thần Tính và hướng về sự kiện Nhân Tính Chúa Ki-tô bị Thần Tính của Ngài hấp thụ (“chỉ một bản tính duy nhất nơi Con Thiên Chúa Nhập Thể”- thánh Xi-ri-lô A-lê-xan-ri-a), một khuynh hướng tất yếu dẫn đến bè Nhất Tính (Monophysitism).

Khi tuyên bố Đức Ma-ri-a là “Theotokos,” Mẹ Thiên Chúa, Công Đồng Ê-phê-sô đã khôi phục và nói lên sự nhất tâm của Giáo Hội về niềm tin Ngôi Lời Nhập Thể. Giáo lý Thánh Mẫu này - Đức Ma-ri-a là Mẹ Thiên Chúa - đã trở nên một nền đá mầu nhiệm của giáo lý chính truyền và hiệp nhất.

2. Đức Ma-ri-a Trong Cuộc Tranh Biện giữa Công Giáo và Tin Lành bên Tây Phương

Ki-tô giáo Tây Phương được tổ chức chặt chẽ quanh Giáo Hội Rô-ma không những trên phương diện nghệ thuật mà còn trên phương diện giáo lý. Dần dà theo thời gian, thần học cũng cố gắng trình bày các đặc ân và vai trò của Đức Ma-ri-a trong nhiệm cuộc cứu độ. Ngoài ra, địa vị của Mẹ trong phượng tự và niềm tin Giáo Hội cũng được ca tụng và đảm bảo.

Tuy nhiên, địa vị Đức Ma-ri-a trong phượng tự và niềm tin không phải là vấn đề cốt lõi trong các cuộc tranh luận lúc đầu giữa Giáo Hội với phong trào Cải Cách hồi thế kỷ XVI. Chúng ta có thể trưng dẫn các đoạn văn và kinh nghiệm của Lu-tê-rô, của Guyn-li (Zwingli) và của các nhà thần học Anh Giáo để minh chứng niềm tôn kính sùng mộ đối với Đức Ma-ri-a, Người Nữ được “muôn đời ca khen diễm phúc.” Nhưng không lâu sau đó, giữa Công Giáo và phong trào Cải Cách đã có nhiều bất đồng tranh cãi về đề tài Đức Ma-ri-a. Những điểm ấy có liên quan đến việc sùng kính Đức Ma-ri-a, các kinh dâng kính Mẹ, địa vị ưu việt vì được thông phần tích cực trong công trình cứu độ của Mẹ, và những niềm tin liên quan đến sự kiện đầu thai vô nhiễm và lên trời hồn xác của Mẹ, những điều bị cho là không có nền tảng trong Thánh Kinh. Có thể nói rằng, ngày nay trong số những bất đồng chủ yếu của anh em Tin Lành có nhiều điểm liên hệ đến Đức Ma-ri-a. Những điểm ấy bao gồm:

“Soli Deo gloria.” Vinh quang chỉ qui về một mình Thiên Chúa - vì thế tôn kính Đức Ma-ri-a là liều rơi vào nạn tôn thờ ngẫu thần.

“Chỉ có Chúa Giê-su Ki-tô là Trung Gian duy nhất giữa Thiên Chúa và con người.” Vì vậy - còn chỗ nào là chỗ dành cho địa vị trung gian của Đức Ma-ri-a nữa, vậy mà lại đi nhờ Mẹ chuyển cầu khi cầu nguyện làm gì...

“Sola fide, sola gratia” (chỉ bởi đức tin, chỉ bởi ân sủng). Nguyên lý nền tảng của việc công chính hoá chỉ do đức tin mà thôi, không hề do các việc làm, cho nên cần phải đặt lại vấn đề xem Đức Ma-ri-a tham dự tích cực vào công trình cứu độ chúng ta.

“Scriptura sola” (chỉ duy Thánh Kinh): Nghĩa là những gì có trong Thánh Kinh mới có thể trở thành niềm tin cho ki-tô hữu. Việc nại vào Thánh Truyền như một nguồn phụ trợ cho Thánh Kinh là không thể chấp nhận được. Nhưng Giáo Hội Công Giáo lại tin một số điều về Đức Ma-ri-a không hề được mặc khải minh nhiên trong Tân Ước.

Vì những vấn đề tranh luận liên quan đến Đức Ma-ri-a ảnh hưởng sâu sắc đến phương diện tình cảm nên cuộc đối thoại trở nên rất khó khăn. Điều này lại càng khó đối với anh em Tin Lành Toàn Thống (Fundamentalist) và Bảo Thủ (Conservative). Ngược lại nơi nào có sự hoà hợp giữa những trào lưu thuộc Giáo Hội Thượng Tầng* (High Church) và những trào lưu thuộc Giáo Hội Hạ Tầng* (Low Church) thì cuộc đối thoại có thể dẫn đến kết quả.

Đó là trường hợp liên hệ đến Anh Giáo (trước kia và hiện nay), có những người thuộc thành phần “Công Giáo’’ Cải Cách (Reformation Catholics) và Phúc Âm phái (Evangelicals) vẫn thường xuyên đối thoại và duy trì sự hiệp nhất trong việc cử hành các bí tích và phụng vụ.

Trong Anh Giáo, không những có những hình thức tôn sùng Đức Ma-ri-a, các lễ kính Mẹ (như lễ Mẹ Dâng Con), các thánh đường mang thánh danh Mẹ (như thánh đường Đức Trinh Nữ Ma-ri-a) v.v... mà từng thời kỳ của Giáo Hội này còn có những trào lưu thần học đề cao lòng sùng kính Đức Mẹ và niềm tin truyền thống về Mẹ (như các cha Ca-rô-li-ni-an thế kỷ á XVII, phong trào Ốc-phớt thế kỷ XIX, phong trào Anh Giáo - Công Giáo hiện nay ). Chúng ta có thể thấy một số đông các nhà thần học thuộc khuynh hướng Phúc Âm phái (Evangelicals, chủ trương tin rằng chỉ cần tin vào Chúa Ki-tô cũng đủ được cứu độ) đang có những nghiên cứu mới mẻ về địa vị của Đức Ma-ri-a trong Tân Ước và minh chứng về mối liên hệ không thể tách rời giữa Thánh Mẫu học và Ki-tô học (xem John de Satgé, Mary and the Christian Gospel, London, 1976).

Cuộc đối thoại theo đường hướng này giữa Giáo Hội Công Giáo Rô-ma và các nhóm tiêu biểu không Công Giáo đã được bắt đầu. Trong bầu không khí đầy thân hữu và tin tưởng lẫn nhau như hiện nay, ta có lý do để hy vọng về những kết quả tích cực liên quan đến vấn đề giáo thuyết và lòng tôn sùng Đức Mẹ. Về phía Công Giáo, có thể nói đã có một cuộc về nguồn với những chứng cứ Thánh Kinh nhờ việc ngày càng quan tâm hơn đến bộ môn thần học Thánh Kinh. Kết quả là giáo lý Đức Ma-ri-a đã được tâm hướng về Chúa Ki-tô. Chương 8 hiến chế Tín Lý về Giáo Hội (Lumen Gentium) là một điển hình về việc định hướng ấy. Trong quá trình phát triển hữu quan, ngày càng đông đảo anh em Tin Lành đã bắt đầu nghiên cứu chứng cứ Thánh Kinh về Đức Ma-ri-a và tìm thấy nơi Chúa Giê-su Ki-tô chìa khóa để có được một số hiểu biết tinh thần thực sự về mầu nhiệm Đức Ma-ri-a.

3. Đức Ma-ri-a Trong Ki-tô Giáo Đông Phương

Tây Phương sở dĩ có được một cuộc đối thoại như thế lý do chính yếu là nhờ anh em Chính Thống Đông Phương đã tham gia vào một quá trình đối thoại đại kết với Giáo Hội Công Giáo Rô-ma ngay từ những năm đầu thập niên 1920. Đối với Giáo Hội Chính Thống, giáo thuyết truyền thống Thánh Mẫu thuộc về chính cốt lõi đức tin. Một Ki-tô giáo tách rời Đức Trinh Nữ sẽ là một thứ Ki-tô giáo què quặt, hoàn toàn xa lạ với bản chất giáo huấn đã được thiết lập.

Sự kiên định ấy của Giáo Hội Đông Phương được thể hiện qua đối thoại, và qua sự kiện phụng vụ dành cho Mẹ Thiên Chúa một địa vị nổi bật trong việc mừng kính mọi mầu nhiệm Chúa Ki-tô. Vì thế, khi tiếp cận với phụng vụ Ki-tô giáo Đông Phương, chúng ta sẽ thấy rõ ràng hơn đâu là địa vị của Đức Ma-ri-a trong quan hệ với Con Mẹ và với Chúa Thánh Thần, cũng như địa vị của Mẹ trong lãnh vực đức tin, phượng tự và đời sống hiệp thông của Giáo Hội.

Việc đối thoại với Giáo Hội Đông Phương về đề tài Đức Ma-ri-a cũng có thể giúp các tín hữu Công Giáo thấy được con đường đạt đến một sự quân bình hơn, nhờ Chúa Giê-su và Chúa Thánh Thần, giữa các mức độ đa dạng trong đời sống cá nhân, địa phương và toàn cầu của Giáo Hội.

4. Hướng về Một Cộng Đồng Biệt Hợp (Conciliar Community)

Con đường tiến đến hiệp nhất Ki-tô giáo ngày nay dường như hệ tại ở việc theo đuổi để xây dựng một cộng đồng “biệt hợp,’’ bao gồm các Giáo Hội Ki-tô giáo khác biệt nhau.Chúng ta đã thấy trong khi Đức Ma-ri-a có lẽ đã là một dấu chỉ của sự bất đồng, thì việc đối thoại về Mẹ hiện nay đã mở đường cho sự phát triển của cộng đồng biệt hợp này. Đức Ma-ri-a hiện diện trong trái tim ký ức sống động của Giáo Hội, một Giáo Hội tiếp nhận tặng ân hiện diện của Chúa Thánh Thần. Với tặng ân này, Giáo Hội không ngừng mang lại một sự canh tân cho Thân Thể Chúa Ki-tô giữa thế gian hiện tại và hướng niềm hy vọng mọi tín hữu đợi chờ Chúa ngự đến : “Hãy làm điều Ngài dạy’’ ( Ga 2:5).

Ghi chu á: * Giáo Hội Thượng Tầng : Bộ phận anh em Anh Giáo đề cao quyền bính và nghi lễ, liên kết các giá trị ấy với các vị chức sắc trong Giáo Hội.

* Giáo Hội Hạ Tầng : Bộ phận anh em Anh Giáo không đề cao quyền bính và nghi lễ trong Giáo Hội.

P. Dô-ben